บทเรียนโครงการชุมชนน่าอยู่: โมเดล อปท.ตำบลหัวรอ พื้นที่บ้านสระโคล่ ม.10 จ.พิษณุโลก
บทเรียนการดำเนินงานของกลไกการดำเนินงานโครงการชุมชนน่าอยู่ โมเดล อปท.ตำบลหัวรอ จ.พิษณุโลก
พื้นที่โครงการชุมชนน่าอยู่ บ้านสระโคล่ หมู่ 10 ตำบลหัวรอ อำเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก
โดย นางสาวรัตติยา โตจีน
ทีมสนับสนุนวิชาการ หน่วยจัดการชุมชนน่าอยู่ภาคเหนือ
บริบทพื้นที่
หมู่บ้านสระโคล่เป็นหมู่ที่แยกมาจาก หมู่ที่ 7 ตำบลหัวรอ อำเภอเมืองพิษณุโลก จังหวัดพิษณุโลก เมื่อปีพุทธศักราช 2542 ที่ตั้งบ้านเรือนอยู่ตามแนวคลองน้ำธรรมชาติที่ผ่าน ซึ่งคลองดังกล่าว เรียกว่า “ คลองสระโคล่ ” จึงใช้ชื่อคลองเป็นที่ตั้งของหมู่บ้านด้วย และมีอาณาเขตติดต่อกันดังนี้
ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลบ้านป่า
ทิศใต้ ติดต่อกับ หมู่ที่ 6 ตำบลหัวรอ
ทิศตะวันออก ติดต่อกับ หมู่ที่ 9 ตำบลหัวรอ/ตำบลดอนทอง
ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ลำคลองสระโคล่
บ้านสระโคล่ เป็นหมู่บ้านที่ตั้งอยู่กับติดกับลำคลองสระโคล่ ตลอดแนวทั้งหมู่บ้าน โดยทั่วไปจะมี 3 ฤดู คือ ฤดูร้อน ฤดูฝน ฤดูหนาว ฤดูร้อนจะร้อนเป็นอย่างมาก เนื่องจากเป็นพื้นที่หมู่บ้านมีลักษณะโล่งแจ้งไม่มีต้นไม้ปกคลุม ฤดูฝนจะมีฝนตกในบริเวณไม่มากกว่านี้พื้นที่อื่นและช่วงฤดูหนาวมีอากาศหนาวเพียงเล็กน้อย ชุมชนหมู่บ้านสระโคล่แห่งนี้ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 1,722 คน แยกเป็นชาย 839 คน หญิง 883 คน มี 323 ครัวเรือน การประกอบอาชีพหลัก ได้แก่ รับจ้างทั่วไป รับราชการ ค้าขาย และทำนา ฯลฯ
ปัญหาขยะในชุมชน จะดำเนินการด้วยการให้สภาผู้นำชุมชนบ้านสระโคล่ เป็นกลไกสำคัญในการส่งเสริมการมีส่วนร่วมของคนในชุมชนด้วยการจัดการขยะ ซึ่งทางหมู่บ้านจะดำเนินการการลดปริมาณขยะในครัวเรือน และในชุมชน โดยส่งเสริมให้ครัวเรือนได้มีการลดการใช้ขยะได้แก่ การลดใช้ถุงพลาสติก การใช้ถุงผ้าแทนถุงพลาสติก การใช้ขวดน้ำแบบเติมแทน ขยะบางส่วนที่สามารถนำกลับมาใช้ใหม่ได้เมื่อได้มีการคัดแยกขยะในครัวเรือนแล้ว รวมถึงการจัดการกับขยะเปียกด้วยการนำไปผลิตเป็นปุ๋ยน้ำหมักชีวภาพ และปุ๋ยแห้งมาส่งเสริมทดแทนการใช้สารเคมีทางการเกษตร ซึ่งสามารถให้คนในชุมชนสามารถนำไปใช้ในการเป็นปุ๋ยปลูกผักไว้บริโภคในครัวเรือนต่อไป
กลไกสภาผู้นำ
การก่อตัวของสภาผู้นำชุมชนเริ่มต้นจากการพี่เลี้ยงชุมชนน่าอยู่โดยนางสาวรัตติยา โตจีน ได้ประสานไปยัง นายสวง พันเรือง สมาชิกสภาเทศบาลตำบลหัวรอ ซึ่งเป็นหมู่บ้านที่เคยทำโครงการชุมชนน่าอยู่ปี 2563 เพื่อสอบถามความเป็นไปได้และความพร้อมในการขับเคลื่อนงานชุมชนน่าอยู่ในพื้นที่ตำบลหัวรอและองค์การบริหารส่วนตำบลหัวรอ ซึ่งพบว่าผู้ใหญ่บ้าน มีความสนใจเข้าร่วมโครงการและได้ก่อตั้งโครงสร้างสภาผู้นำชุมชน จำนวน 17 คน โดยมอบหมายให้ประธาน อสม. เป็นผู้รับผิดชอบโครงการ ปัจจุบันมีสภาผู้นำชุมชน 18 คน ประกอบด้วยคณะกรรมการหมู่บ้าน อสม. ตัวแทนผู้สูงอายุ และตัวแทนกลุ่มต่างๆในชุมชนหลังจากการดำเนินงานพบว่า สภาผู้นำบ้านสระโคล่ หมู่ 10 มีความเข้าใจเรื่องกลไกสภาผู้นำเพิ่มขึ้น มีโครงสร้างในการดำเนินงานชัดเจน มีการประชุมประจำเดือน ตั้งกฎกติกา มีการหารือประเด็นการจัดการขยะ รวมถึงประเด็นอื่นๆ ในชุมชนนอกเหนือ จากโครงการ สสส. มีการแบ่งบทบาทหน้าที่ชัดเจนขึ้น โดยประธานเป็นผู้ดำเนินกิจกรรมหลัก และรายงานผลการดำเนินต่อที่ประชุมทุกครั้ง มีการใช้ข้อมูลในการทำงานเพิ่มมากขึ้นและนำไปปรับใช้ในการทำแผนชุมชนพึ่งตนเอง นอกจากนี้สภาผู้นำยังมีการวิเคราะห์สถานการณ์การดำเนินกิจกรรมของชุมชนอย่างต่อเนื่องและมีการปรับแผนการดำเนินงานภายใต้สถานการณ์การระบาดโควิด 19 ปัจจุบันสภาผู้นำชุมชนมีความเข้มแข็งอยู่ในบันไดผลลัพธ์สภาผู้นำขั้นที่ 3
ในการดำเนินงานของสภาผู้นำมีการดำเนินร่วมกันกับสภาผู้นำชุมชนที่เข้าร่วมโครงการอีก 4 บ้านและร่วมกับองค์การบริหารส่วนตำบลหัวรอ ในเรื่องการปลูกและบริโภคผัก โดยมีการตั้งเป้าหมายร่วมกันคือ การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ โดยปลูกผักและบริโภคผักที่ปลูก สร้างสภาผู้นำชุมชนให้มีความเข้มแข็งขึ้น และ เกิดสภาผู้นำตำบล ในการขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาขยะระดับตำบล เชื่อมต่อกับ อปท. และกลไกระดับตำบลที่มีอยู่
ความสำเร็จเชิงประเด็น
ผลการดำเนินงานประเด็นการจัดการขยะพบว่าครัวเรือนมีการใช้ประโยชน์จากขยะจำนวน 260 ครัวเรือน นำมาขายให้เกิดรายได้เพิ่มขึ้น 120 ครัวเรือน จึงทำให้ปริมาณของขยะลดลง มีการทำหลุมขยะอินทรีย์ จำนวน 30 ครัวเรือน เกิดมาตรการในการจัดการขยะภายในชุมชน 5 ข้อ มีครัวเรือนต้นแบบการจัดการขยะบ้านสะอาด จำนวน 18 ครัวเรือน ในระดับตำบลมีข้อตกลงร่วม มาตรการ กฎระเบียบในการจัดการขยะและสภาพแวดล้อมระดับตำบล มีการนำไปปฏิบัติและการบังคับใช้ได้จริง เช่น การฝังกลบ , การทำหลุมขยะอินทรีย์ , การงดเผาขยะ เป็นต้น เกิดแนวทางการพัฒนา ขยายผล การดำเนินงานร่วมภายใต้โมเดล อปท. ในอนาคต จัดตั้งทีมสภาผู้นำระดับตำบล 12 หมู่บ้าน หมู่บ้านละ 2 คน / สท , กำนัน , ผู้ใหญ่บ้าน , ทีมพี่เลี้ยง อปท. , ทีมผู้บริหาร อปท. กำหนดวางแผนการทำงานร่วมกัน ทีมสภาจัดทำแผนเสนอโครงการบรรจุแผนพัฒนาเทศบาล เพื่อนำสู่เทศบัญญัติ โครงการชุมชนน่าอยู่ ตำบลหัวรอ จำนวนงบประมาณ 66,000 บาท โครงการการจัดการขยะของตำบลหัวรอ จำนวนงบประมาณ 50,000 บาท มีการจัดประชุมสภาผู้นำสัญจรต่อเนื่อง โครงการอำเภอนำร่อง บำบัดทุกข์ ตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง บ้านนี้มีรัก ปลูกผักกินเอง
ความยั่งยืน
ในการดำเนินงานเพื่อให้เกิดความยั่งยืนในการดำเนินงานลดปัญหาของชุมชนทางสภาผู้นำได้มีแนวทางการดำเนินงานต่อไปคือ เกิดข้อตกลงร่วมในการปลูกและบริโภคผักปลอดสารระดับตำบล สู่การปฏิบัติและมีการเชื่อมโยงโครงการ”บ้านนี้มีรัก ปลูกผักกินเอง” ของอำเภอเมืองพิษณุโลก เกิดสภาผู้นำตำบล จากตัวแทนสภาผู้นำชุมชน หมู่บ้านละ 2 คน รวม 12 หมู่บ้าน ในการขับเคลื่อนประเด็นอาหารปลอดภัยระดับตำบล เชื่อมต่อกับ อปท. โดยเทศบาลตำบลหัวรอ บรรจุแผนงานโครงการปลูกและบริโภคผัก เชื่อมต่อกับแผนงาน อปท.ในปีงบประมาณ 2566 จำนวน 12 หมู่บ้าน งบประมาณ 66,000 บาท
ภาพกิจกรรมการดำเนินงานของสภาผู้นำชุมชนบ้านสระโคล่
