โครงการชุมน่าอยู่: บ้านหนองบัว ม.7 จ.ลำปาง

โครงการชุมน่าอยู่บ้านหนองบัว หมู่ที่ 7 ตำบลเมืองยาว  อำเภอห้างฉัตร จังหวัดลำปาง

บ้านหนองบัว หมู่ที่ 7 ตำบลเมืองยาว   อำเภอห้างฉัตร  จังหวัดลำปาง  เป็นหมู่บ้านขนาดเล็กของตำบลเมืองยาว   โดยมีจำนวนประชากรรวมทั้งสิ้น  297  คน  จำนวนครัวเรือนที่อยู่จริง จำนวน 87 ครัวเรือน  สภาพพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ราบ มีทุ่งนาและหมู่บ้านติดกับบ้านสันกำแพง ประชาชนส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทางการเกษตร  และรับจ้างทั่วไป  อาชีพทางการเกษตร ได้แก่ ทำนา ทำสวน ด้านการศึกษา มีโรงเรียนบ้านสันกำแพงเป็นสถานศึกษาของเยาวชน มีวัดหนองบัว เป็นศูนย์รวมจิตใจของคนในหมู่บ้านหนองบัว  มีศาลาหมู่บ้านเป็นสถานที่ประชุม ด้านการนับถือศาสนา  ประชาชนนับถือศาสนาพุทธ  มีวัดเป็นศูนย์รวมจิตใจและใช้เป็นสถานที่สำหรับประกอบพิธีกรรมทางศาสนาในวันสำคัญต่างๆ สภาพบริบทชุมชนเป็นแบบชุมชนบท เป็นระบบสังคมแบบเครือญาติ

กลไกสภาผู้นำชุมชน

          การก่อตัวของสภาผู้นำชุมชน

การจัดตั้งสภาผู้นำชุมชนบ้านหนองบัว  ซึ่งเป็นกลุ่มแกนนำหลักในการพัฒนาขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาตาม โครงการ ได้มีการก่อตัวของสภาผู้นำชุมชนจากสมาชิกองค์กร องค์การประกอบของสภาผู้นำชุมชน มีทั้งหมด 20 คน   ได้แก่ สมาชิกสภาองค์การบริหารส่วนตำบลเมืองยาว อสม.ประจำหมู่บ้าน และกรรมการหมู่บ้าน ผู้นำไม่เป็นทางการ ได้แก่  แกนนำผู้สูงอายุ ผู้พิการ กลุ่มอาชีพกลุ่มสตรีไวยาวัจกร  กรรมการวัดทุ่งหก กลุ่มเยาวชน  การจัดการขับเคลื่อนโครงการ ได้มีการทำงานร่วมกัน มีการแบ่งบทบาทหน้าที่ออกเป็นฝ่ายต่างๆประกอบด้วย ฝ่ายบริหาร ฝ่ายข้อมูล  ฝ่ายประเมินผล  ฝ่ายกิจกรรม และฝ่ายส่งเสริมอาชีพ ด้านการบริหารและขับเคลื่อนกิจกรรมตามโครงการ  มีการประชุมประจำเดือนเดือนละ 1 ครั้ง มีการเก็บข้อมูล หาแนวทางการแก้ไขปัญหา ร่วมคิด ร่วมทำ ร่วมตรวจสอบและโปร่งใส รวมทั้งสามารถคืนข้อมูลให้กับสมาชิกในชุมชนได้

ความรู้ที่จำเป็นต่อการดำเนินการ

ความรู้ ทักษะที่สภาผู้นำชุมชนได้รับการพัฒนาจากหน่วยจัดการชุมชนน่าอยู่ภาคเหนือ ประกอบด้วย การทำงานร่วมกันเป็นทีมของแกนนำชุมชน การออกแบบสำรวจข้อมูลการบริหารโครงการ การจัดเก็บข้อมูล การวิเคราะห์ข้อมูล และการใช้ข้อมูลชุมชนในการพัฒนาชุมชนโดยจากสภาพการดำเนินงาน สิ่งที่ยังเป็นความต้องการให้สภาผู้นำชุมชนได้มีการเสริมสร้างทักษะเพิ่มเติม เพื่อนำองค์ความรู้มาใช้ในการพัฒนา และแก้ไขปัญหาของหมู่บ้าน ได้แก่

1. เทคนิคการสื่อสาร และการรับรู้ เนื่องจากทีมสภาผู้นำชุมชนน่าอยู่บ้านหนองบัว ส่วนใหญ่เป็นคนวัยกลางคนจึงทำให้การสื่อสารง่าย
2. การจัดเก็บข้อมูล การวิเคราะห์ และการใช้ข้อมูล ตามที่ทางสภาผู้นำชุมชนน่าอยู่บ้านหนองบัว ประกอบไปด้วย ผู้สูงอายุ วัยกลางคน เป็นส่วนใหญ่การจัดเก็บข้อมูลในระบบการใช้ Google Form แต่ก็ยากลำบาก

การบริหารจัดการชุมชน

การจัดทำแผนชุมชน และกระบวนการเลือกประเด็นมาดำเนินการ เป็นขั้นตอนที่มีความสำคัญอย่างยิ่ง เพราะจะทำให้ได้ประเด็นปัญหาที่แท้จริง  และเป็นความต้องการของคนในหมู่บ้านในการที่จะร่วมกันในการดำเนินกิจกรรมต่างๆ ตามโครงการเพื่อแก้ไขปัญหานั้นๆโดยมีรายละเอียด  ประกอบด้วย

1. ขั้นตอนการจัดทำแผนชุมชน

1.1 การสำรวจและจัดเก็บข้อมูล การสำรวจและเก็บข้อมูลสภาผู้นำชุมชน  เพื่อทำการจัดเก็บข้อมูลด้วยสมาร์ทโฟน และใช้โปรแกรมคอมพิวเตอร์ในการวิเคราะห์ข้อมูลแบบสำเร็จรูป และนำข้อมูลดังกล่าวมาตรวจทานด้วยสภาผู้นำชุมชนอีกครั้งเพื่อยืนยันความถูกต้อง

1.2 สภาผู้นำชุมชนบ้านหนองบัว ร่วมกันวิเคราะห์ข้อมูล

1.3 การจัดเวทีประชาคม เพื่อทำประชาพิจารณ์ และข้อมูล  ปัญหา ความต้องการเพิ่มเติม

2. การสื่อสารภายในชุมชน  ประกอบด้วย การประชุม การใช้เสียงตามสาย และการประชาสัมพันธ์ผ่านทางเครือข่ายแกนนำ กลุ่มต่างๆ ที่เข้าร่วมกิจกรรม สื่อสารถึงบุคคลอื่นๆ ที่อยู่ภายในชุมชน ครอบครัว

การสร้างการมีส่วนร่วมในชุมชน

กระบวนการสร้างการมีส่วนร่วม เป็นขั้นตอนของการสร้างการมีส่วนร่วมแก่ส่วนต่างๆที่มีความเกี่ยวข้องกัน ประกอบด้วย วิธีการสร้างการมีส่วนร่วมกับสภาผู้นำชุมชน วิธีการสร้างการมีส่วนร่วมกับสมาชิกในชุมชน และวิธีการสร้างการมีส่วนร่วมกับองค์กรภายนอก

1. ขั้นตอนการสร้างการมีส่วนร่วมกับสภาผู้นำชุมชน
2. การวางแผนงาน เป้าหมายร่วมกัน
3. ความเป็นเจ้าของ
4. การสร้างตำนาน
5. ขั้นตอนกระบวนการสร้างการมีส่วนร่วมกับสมาชิกในชุมชน
6. แกนนำตัวอย่าง โดยสภาผู้นำชุมชน
7. การขยายผล จากการชักชวน
8. ขั้นตอนกระบวนการสร้างการมีส่วนร่วมกับองค์กรภายนอก
9. สร้างความเข็มแข็ง จัดการตนเอง
10. สร้างผลงาน และแสดงพลังความร่วมมือของคนในชุมชน
11. การเสนอโครงการ/งาน/การบริหารโครงการ
12. เครือข่ายและกัลยาณมิตร

ความสำเร็จและผลลัพธ์

ผลลัพธ์ความสำเร็จเชิงประเด็นที่กลไกสภาผู้นำชุมชนเป็นผู้ดำเนินงานผ่านแผนชุมชนที่ปรากฏเด่นชัดได้แก่ สภาผู้นำชุมชนร่วมกับเทศบาลตำบลเมืองยาวมีการขับเคลื่อนการจัดการขยะในชุมชน สภาผู้นำชุมชนมีการจัดเก็บข้อมูลสถานการณ์ขยะด้านต่างๆ  การจัดทำฐานข้อมูลขยะของแต่ละครัวเรือน เพื่อนำมาใช้ในการติดตามและประเมินผลตามบันไดผลลัพธ์  ครัวเรือนในชุมชน 77 ครัวเรือนเกิดความรู้ ความเข้าใจในการจัดการขยะอย่างถูกวิธี โดยแต่ละครัวเรือนมีการแยกขยะได้ถูกวิธี ครัวเรือน 65 ครัวเรือน มีการคัดแยกขยะ โดยแยกเป็นขยะรีไซเคิล ขยะเปียก ขยะแห้ง ขยะติดเชื้อ ขยะอันตราย ครัวเรือน 5 ครัวเรือน มีการนำขยะอินทรีย์มาทำปุ๋ยหมัก/น้ำหมักชีวภาพ และครัวเรือน  ครัวเรือนนำไส้เดือนดินมาจัดการกับขยะเปียก  เกิดครัวเรือนตัวอย่างในจัดการขยะ คัดแยกขยะ และใช้ประโยชน์จากขยะ จำนวน 22 ครัวเรือน  ปริมาณขยะในชุมชนหลังจากดำเนินโครงการ ณ เดือนกันยายน 2565 คงเหลือ 101.40 กิโลกรัม/วันเปรียบเทียบจากปริมาณขยะก่อนดำเนินโครงการ 237.60 กิโลกรัมต่อวัน และเกิดการเชื่อมประสานแผนชุมชนกับแผนพัฒนาท้องถิ่นของเทศบาลตำบลเมืองยาวในการแก้ไขปัญหาขยะอย่างต่อเนื่องและปัญหาด้านต่างๆ

หลักฐาน/ข้อมูลสำคัญที่บ่งบอกว่าดำเนินการได้สำเร็จ จะเป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ที่สามารถบ่งบอกถึงความเชื่อมโยงที่นำไปสู่ความสำเร็จ ประกอบด้วย ปริมาณขยะที่ลดลง  ครัวเรือนมีปุ๋ยหมักชีวภาพใช้เองในครัวเรือน  ครัวเรือนมีรายได้จากการขายขยะรีไซล์เคิล  ตัวชี้วัดความสุขของคนในชุมชน

กิจกรรมสำคัญและเงื่อนไข ปัจจัยที่นำมาสู่ความสำเร็จ ได้แก่ ตลาดนัดขยะ ซึ่งเป็นกิจกรรมที่ดำเนินการเพื่อลดปริมาณขยะในชุมชน โดยทั้งนี้เงื่อนไขของความสำเร็จอยู่ที่ความร่วมมือของคนในชุมชน โดยทั้งนี้สามารถบอกความสำเร็จได้ด้วยปริมาณขยะที่ส่งมาลดลง

การสร้างความยั่งยืนในการดำเนินงานภายในชุมชน

การวิเคราะห์ความเข้มแข็งการประเมินความเข้แข็งของชุมชน 9 มิติ

การสร้างความยั่งยืนในการดำเนินงานภายในชุมชน โดยใช้ความเข้มแข็งการประเมินความเข้มแข็งของชุมชน 9 มิติ มาใช้ในการวิเคราะห์ ประกอบด้วย

1. การมีส่วนร่วม อยู่ในระดับ 4 โดยชุมชนบ้านหนองบัวมีกลุ่ม องค์กรที่มีผู้นำในการบริหารจัดการได้เอง โดยดำเนินการตามแผนชุมชนที่ได้วางไว้
2. ผู้นำ อยู่ในระดับ 5  โดยผู้นำสามารถขับเคลื่อนการ ดำเนินงานตามแผนได้สำเร็จตามแผนได้สำเร็จตามแผนมากกว่าร้อยละ 80 ผู้นำองค์กรทุกกลุ่มขับเคลื่อน ตามแผนงานที่กำหนดร่วมกับ  สภาผู้นำชุมชนได้สำเร็จ ผู้นำสามารถทำงานร่วมกับ กลุ่มอื่นๆทั้งในและนอกชุมชน ได้สำเร็จ
3. โครงสร้างองค์กร อยู่ในระดับ 4 โครงสร้างสภาผู้นำชุมชนบ้านหนองบัวมีองค์ประกอบครบทั่งผู้นำที่เป็นทางการ ไม่เป็นทางการ และที่มาจากตัวแทนกลุ่มต่างๆ ซึ่งการรวมตัวเกิดขึ้นจากผู้นำที่ไม่เป็นทางการโดยมีความหลากหลายกลุ่มกรในชุมชน
4.   การประเมินปัญหา อยู่ในระดับ 4 ชุมชนมีการออกแบบเก็บข้อมูลและวิเคราะห์ข้อมูลได้เอง รวมทั้งสามารถนำข้อมูลดังกล่าวมาจัดทำแผนชุมชนและขับเคลื่อนชุมชนด้วยแผนชุมชนได้ร้อยละ 80
5. การระดมทรัพยากร  อยู่ในระดับ 4  โดยสามารถใช้แผนชุมชนเป็นเครื่องมือในการเชื่อมโยงกับองค์กร/ชุมชนอื่นๆ ภายในชุมชน
6. การเชื่อมโยภายนอกอยู่ในระดับ 5 การเชื่อมโยงกับองค์การภายนอกประกอบด้วย ชุมชนบ้านทุ่งหก  ชุมชนบ้านทุ่งพัฒนา  เทศบาลตำบลเมืองยาว

7. การถามว่าทำไม  อยู่ในระดับที่  4 การมีการแผนการทำงานที่ชัดเจน ภายใต้ข้อมูลอย่างรอบด้าน  กลุ่มต่างๆๆในชุมชนที่เข้าร่วมกิจกรรม
8. ความสัมพันธ์กับพี่เลี้ยง  อยู๋ในระดับที่ 4 โดยชุมชนสามารถเชื่อมโยงการทำงานทั้งภายในและภายนอกชุมชนได้  และชุมชนสามารถจัดเวทีเรียนรู้ในชุมชนได้เอง  การปรับแผนการทำงานเพื่อให้บรรลุผลลัพธ์ชุมชน

9. การบริหารจัดการ อยู่ในระดับ 4 โดยสภาผู้นำชุมชนสามาบริหารจัดการกิจกรรมได้ด้วยตนเองได้ร้อยละ 90 และสามารถออกแบบ จัดเก็บ และวิเคราะห์ข้อมูลได้ด้วยชุมชนเองสภาผู้นำชุมชน มีการจัดเก็บข้อมูล วิเคราะห์ข้อมูล คืนข้อมูลได้ แต่ยังมีข้อจำกัดในการจัดเวที ARE ได้เอง ซึ่งการจัดเวที AER จำเป็นต้องใช้ทักษะในการสื่อสาร และประสบการในการชวนพูด ชวนคุย ชวนคัด

จุดอ่อนที่ชุมชนต้องพัฒนาต่อเนื่องเพื่อสร้างความเข็มแข็ง คือ การสร้างคนรุ่นไหม่  สภาผู้นำชุมชนบ้านหนองบัว ปัจจุบันมีจำนวน 20 คน  ประกอบด้วย  คณะกรรมการในหมู่บ้าน  3 คน  อสม.  5  คน  สูงอายุ 1 คน  กลุ่มต่าง ๆ 11 คน  ดังนั้นการทำงานสภาผู้นำชุมชนจึงเป็นการทำงานที่ต้องร่วมกันของกลุ่มต่างๆ ในหมู่บ้าน  ดังนั้นการสร้างสภาผู้นำชุมชนคนรุ่นใหม่เพื่อให้มีสัดส่วนที่เหมาะสมกับสภาผู้นำชุมชนที่เป็นผู้สูงอายุจะเกิดการทำงานที่มีลักษณะลงตัวกันระหว่างเทคโนโลยีกับภูมิปัญญาดังเดิม

  ความสามารถในการยกระดับเป็นพื้นที่เรียนรู้

1. การมีแกนนำในการขับเคลื่อน  โดยทางชุมชนบ้านหนองบัวมีทีมสภาผู้นำชุมชนที่มีความสามารถในการขับเคลื่อนกิจกรรมโครงการชุมชนน่าอยู่และโครงการอื่นๆของชุมชน
2. ความสามารถการถ่ายแนวคิด วิธีการ ที่เป็นแนวคิด ประสบการณ์ของชุมชนมีสภาผู้นำชุมชนที่มีแนวคิด ความรู้ ความสามารถ และเทคนิคการถ่ายทอดแนวคิดประสอบการณ์การทำงานให้กับชุมชนอื่นได้
3. แผนชุมชน และการขับเคลื่อนแผนชุมชน ชุมชนบ้านหนองบัวมีแผนชุมชนที่เกิดจากข้อมูล  การวิเคราะห์ข้อมูล และการร่วมกันตัดสินใจในการแก้ไขปัญหา  และพัฒนาชุมชน โดยแผนชุมชนเป็นแผนที่ได้ถูกกำหนดขึ้น